Metformina jest lekiem, który od ponad 60 lat jest stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2, czyli stanu, w którym organizm nie wykorzystuje prawidłowo insuliny – hormonu, który reguluje poziom cukru we krwi. Metformina pomaga obniżać stężenie glukozy we krwi poprzez hamowanie jej wytwarzania w wątrobie, zwiększanie jej zużycia przez mięśnie i tkankę tłuszczową oraz zmniejszanie jej wchłaniania z jelit. Metformina jest lekiem pierwszego wyboru w terapii cukrzycy typu 2, ponieważ jest skuteczna, bezpieczna, tania i łatwo dostępna.
Jednak metformina ma także inne właściwości, które mogą mieć korzystny wpływ na zdrowie i długowieczność ludzi. W ostatnich latach naukowcy odkryli, że metformina może wpływać na wiele procesów biologicznych, które są związane ze starzeniem się organizmu i rozwojem chorób przewlekłych. W tym artykule przedstawimy niektóre z tych właściwości i dowody naukowe na ich działanie.
Metformina a otyłość
Otyłość jest jednym z głównych czynników ryzyka cukrzycy typu 2, ale także wielu innych chorób, takich jak nadciśnienie, choroby serca, udar mózgu, nowotwory czy choroba Alzheimera. Otyłość wiąże się z nadmiernym gromadzeniem się tkanki tłuszczowej, która nie tylko przechowuje energię, ale także wydziela różne substancje zapalne i hormonalne, które mogą zaburzać pracę innych organów i układów.
Metformina może pomóc w redukcji masy ciała u osób otyłych lub z nadwagą poprzez kilka mechanizmów. Po pierwsze, metformina zmniejsza apetyt i uczucie głodu, co prowadzi do zmniejszenia spożycia kalorii. Po drugie, metformina zwiększa termogenezę, czyli spalanie kalorii przez organizm w celu utrzymania temperatury ciała. Po trzecie, metformina poprawia czynność mitochondriów – struktur komórkowych odpowiedzialnych za produkcję energii – co sprzyja utlenianiu tłuszczów.
Badania kliniczne wykazały, że metformina może skutecznie obniżać masę ciała u pacjentów z cukrzycą typu 2 oraz u osób bez cukrzycy z otyłością lub zespołem metabolicznym . Ponadto metformina może zapobiegać przyrostowi masy ciała u osób leczonych innymi lekami przeciwcukrzycowymi lub przeciwdepresyjnymi . Utrata masy ciała dzięki metforminie może mieć pozytywny wpływ na poprawę kontroli glikemii, obniżenie ciśnienia krwi, zmniejszenie poziomu cholesterolu i triglicerydów oraz zmniejszenie ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych.
Metformina a starzenie się komórek
Starzenie się komórek jest procesem naturalnym i nieuniknionym, który polega na stopniowym pogarszaniu się ich funkcji i struktury. Starzenie się komórek wiąże się z wieloma czynnikami, takimi jak skracanie się telomerów – końcowych fragmentów chromosomów, które chronią je przed uszkodzeniem, akumulacja uszkodzeń DNA i białek, zmniejszenie zdolności do naprawy i usuwania uszkodzonych komponentów, zaburzenia sygnalizacji międzykomórkowej, zmiany w ekspresji genów, wzrost stresu oksydacyjnego i zapalnego oraz zmniejszenie liczby i aktywności komórek macierzystych.
Metformina może opóźniać lub hamować starzenie się komórek poprzez wpływanie na niektóre z tych czynników. Metformina może wydłużać telomery poprzez aktywację enzymu telomerazy, który je odbudowuje. Metformina może również zmniejszać uszkodzenia DNA i białek poprzez zwiększenie ekspresji genów naprawczych i antyoksydacyjnych oraz poprzez hamowanie glikacji – procesu, w którym cukier wiąże się z białkami i zmienia ich strukturę i funkcję . Metformina może także poprawiać sygnalizację międzykomórkową poprzez modulację poziomu hormonów, cytokin i czynników wzrostu. Metformina może również wpływać na ekspresję genów związanych ze starzeniem się poprzez wpływ na aktywność białka AMPK – kluczowego regulatora metabolizmu energetycznego komórek. Metformina może również zwiększać liczbę i aktywność komórek macierzystych – komórek zdolnych do samoodnawiania i różnicowania się w różne typy komórek – poprzez stymulację ich proliferacji i migracji oraz ochronę przed apoptozą – programowaną śmiercią komórek .
Badania na zwierzętach wykazały, że metformina może przedłużać życie i poprawiać zdrowie różnych gatunków, takich jak drożdże, nicienie, muchy owocowe, myszy i szczury . Badania na ludziach są ograniczone, ale sugerują, że metformina może zmniejszać ryzyko chorób związanych ze starzeniem się, takich jak nowotwory, choroby serca, choroby neurodegeneracyjne czy choroby autoimmunologiczne . Obecnie trwa wielkie badanie kliniczne o nazwie TAME (Targeting Aging with Metformin), które ma na celu ocenić wpływ metforminy na długowieczność i jakość życia ludzi.
Skutki uboczne metforminy
Skutki uboczne metforminy są zazwyczaj łagodne i przejściowe, ale mogą być uciążliwe dla niektórych pacjentów. Najczęściej występują objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak:
- biegunka
- wzdęcia
- nudności
- wymioty
- ból brzucha
- utrata apetytu
- metaliczny posmak w ustach
Te skutki uboczne mogą być zmniejszone poprzez przyjmowanie metforminy podczas lub po posiłku, rozpoczynanie leczenia od niskiej dawki i stopniowe jej zwiększanie, a także stosowanie formy leku o przedłużonym uwalnianiu
Metformina może również powodować rzadkie, ale poważne działania niepożądane, takie jak:
- kwasica mleczanowa – stan, w którym krew staje się zbyt kwaśna z powodu nagromadzenia się kwasu mlekowego. Jest to potencjalnie śmiertelne powikłanie, które wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Objawy kwasicy mleczanowej to: wymioty, bóle brzucha, bóle i skurcze mięśni, zmęczenie, zawroty głowy, spadek temperatury ciała, spowolnienie pracy serca i oddechu. Ryzyko kwasicy mleczanowej jest zwiększone u osób z niewydolnością nerek, wątroby lub serca, nadużywających alkoholu lub przyjmujących inne leki obniżające poziom cukru we krwi
- hipoglikemia – stan, w którym poziom cukru we krwi jest zbyt niski. Jest to częstsze u osób przyjmujących metforminę razem z innymi lekami przeciwcukrzycowymi lub insuliną. Objawy hipoglikemii to: drżenie, potliwość, bladość, głód, drażliwość, osłabienie, dezorientacja, zaburzenia widzenia, utrata przytomności. Hipoglikemię można zapobiegać poprzez regularne spożywanie posiłków i przekąsek zawierających węglowodany oraz monitorowanie poziomu glukozy we krwi
- anemia – stan, w którym liczba czerwonych krwinek lub poziom hemoglobiny jest zbyt niski. Jest to spowodowane przez niedobór witaminy B12, który może wystąpić u osób przyjmujących metforminę przez długi czas. Objawy anemii to: zmęczenie, osłabienie, bladość skóry i błon śluzowych, duszność, kołatanie serca. Anemię można zapobiegać poprzez kontrolowanie poziomu witaminy B12 i suplementację w razie potrzeby
Jeśli wystąpią jakiekolwiek skutki uboczne metforminy, należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym i nie przerywać leczenia bez jego zgody. Lekarz może dostosować dawkę lub zmienić lek na inny w zależności od indywidualnej sytuacji pacjenta.
Przeciwwskazania do stosowania metforminy
Przeciwwskazania do stosowania metforminy są następujące:
- uczulenie na metforminę lub inne składniki leku
- kwasica metaboliczna (ketonowa lub mleczanowa)
- niewydolność wątroby
- ciężkie zaburzenia czynności nerek (wskaźnik GFR< 30ml/min)
- niewydolność serca
- niedawno przebyty zawał serca
- ostre zatrucie alkoholem
- choroba alkoholowa
Stosowanie metforminy w tych stanach może być niebezpieczne dla zdrowia i życia pacjenta. Dlatego przed rozpoczęciem leczenia metforminą należy skonsultować się z lekarzem i poinformować go o wszystkich chorobach i lekach, które się przyjmuje. Lekarz może ocenić, czy metformina jest odpowiednia dla danego pacjenta i jaką dawkę należy stosować.
Podsumowanie
Metformina jest lekiem przeciwcukrzycowym, który ma także wiele innych właściwości, które mogą opóźniać lub zapobiegać starzeniu się organizmu. Metformina może pomagać w redukcji masy ciała, poprawie metabolizmu energetycznego, ochronie komórek przed uszkodzeniami i starzeniem się oraz zapobieganiu lub leczeniu wielu chorób przewlekłych. Badania naukowe potwierdzają skuteczność i bezpieczeństwo metforminy jako potencjalnego leku przeciwstarzeniowego. Jednak nadal potrzebne są dalsze badania, aby lepiej zrozumieć mechanizmy działania metforminy i określić jej optymalne dawki i schematy podawania.
Źródła
[Metformin: MedlinePlus Drug Information] : [Obesity and Aging: Consequences for Cognition … – NCBI] : [Adipose tissue inflammation: a cause or consequence of obesity …] : [Metformin decreases food consumption and induces weight loss …] : [Metformin increases the thermogenic capacity of brown adipose tissue in humans – NCBI] : [Metformin prevents weight gain by reducing dietary intake during …] : [Metformin and longevity (METAL): a window of opportunity study …] : [Telomeres, lifestyle, cancer, and aging – NCBI] : [Metformin activates telomerase via NRF2/SIRT1/C-MYC axis in …] : [Metformin and Aging: A Review – NCBI] : [Metformin inhibits advanced glycation end products (AGEs) …] : [Metformin and the hallmarks of aging – NCBI] : [AMPK and Aging – NCBI] : [Metformin improves the angiogenic potential of human CD34 …] : [Metformin extends life span of HER-2/neu transgenic mice and in …] : [Metformin reduces all-cause mortality and diseases of ageing …] : [Targeting Aging with Metformin (TAME) Trial | American Federation …]